قتل شیخ محمد تبریزی در زیرزمین

به گزارش ایسنا، امروز 15 فروردین ماه، صد و دومین سالگرد قیام شیخ محمد تبریزی ملقب به شیخ محمد خیابانی در سال 1299 است.

شیخ خیابانی از معاصران آیت الله سید حسن طباطبایی زواره معروف به آیت الله مدرس بود. شیخ در دوره دوم مجلس شورای ملی نماینده مردم تبریز بود و آیت الله اصفهانی نیز به نمایندگی از علما و مراجع تقلید در این مجلس نظارت بر مصوبات و اجرای آنها با شارع مقدس داشتند.

علت خیابان نامیدن شیخ محمد، سکونت وی در محله ای بزرگ، قدیمی و معروف به نام «خیبان» بوده است که از دوران افشاریه، صفویه و قاجاریه به این نام شهرت داشته است. اصلی ترین و معروف ترین گذر این کوچه «خیابان» نام داشت که گذرگاهی طولانی بود و شخصیت های مبارزی چون باقرخان رفیق ستارخان در این خیابان زندگی می کردند.

ستارخان تیرانداز و باقرخان سنگ‌تراش و تعداد زیادی از مجاهدین آذربایجان چهار سال قبل از شیخ خیابانی در سال 1295 به تهران دعوت شدند تا از فداکاری‌ها و خدمات دولت در مبارزه با ظلم محمدعلی قدردانی کنند. چهل روزی که سردار و سالار ملی در تهران بودند، به بهانه ترور دو تن از بانفوذین انقلاب مشروطه، آیت الله سید عبدالله بهبهانی و میرزا علی محمد تربیت، قانون خلع سلاح غیرنظامیان و قانون اساسی دولت به سرعت شروع به کار کرد. خلع سلاح سلاح مجاهدین غیرنظامی از جمله مجاهدین تبریز به ویژه ستارخان و باقرخان اما با مقاومت آنها باغ اتابک آبگرم مجاهدین آذربایجان به قتلگاه آنها تبدیل شد.

محمد کیست؟

محمد در سال ۱۲۵۹ بین حاج عبدالحمید و رقیه سلطان در منطقه خامنه از توابع شهرستان شبستر به دنیا آمد. پدرش صاحب شرکتی در پتروفسکی، پایتخت جمهوری داغستان بود.

پس از اتمام مدرسه به همراه پدرش به پتروفسکی رفت و در مغازه او مشغول به کار شد، اما محمد علاقه چندانی به تجارت نداشت، به همین دلیل بیش از چند ماه نتوانست پدر را همراهی کند و به تبریز بازگشت.

مدتی بعد محمد در حوزه علمیه طالبیه تبریز زیر نظر میرزا سید ابوالحسن آقا انگجی و منجم معروف میرزا عبدالعلی به فراگیری فقه و اصول و پرسنل و نجوم پرداخت. محمد فقه و اصول را در حد اجتهاد نزد آیت الله انگجی خواند.

همزمان با تدریس علوم دینی، کتاب های حکمت، تاریخ، ادبیات و طبیعیات را نزد دیگر اساتید برجسته تبریز فرا گرفت.

شیخ خیابانی دو بار ازدواج کرد که حاصل آن چهار پسر و دو دختر به نام‌های محمود، حسن، هاشم، محمد، فاطمه و ربابه است.

آیت الله سید حسین خامنه ای معروف به سید حسین پیشنماز از علمای معروف تبریز که در مسجد اعظم پیشنماز حضور داشت با محمد جوان آشنا شد و همین شناخت زمینه را برای ازدواج اول محمد با خیرالنساء دختر فراهم کرد. از این فقیه تبریزی. پس از این اذان هر از چند گاهی خیابانی در مسجد جامع تبریز به جای پدر آن زن نماز جماعت می خواند و همین امر باعث شهرت او بیشتر می شد.

شیخ جوان مدتی نیز در مسجد کریمخان در چهارراه منصور تبریز پیشگام بود.

ازدواج دوم شیخ محمد خیابانی با پسر عمویش آقا نیک پندار بود.

شيخ شاين

شیخ خیابانی پس از دستور محمدعلی شاه قاجار در 2 تیر 1287 مبنی بر بمباران ساختمان مجلس شورای ملی و اجرای این دستور توسط تیپ قزاق روسیه به فرماندهی سرهنگ ولادیمیر لیاخوف و کشته، زندان و تبعید مشروطه خواهان انقلابی، آزادیخواهان تبریز مشروطه خواه. ملحق شد.

پس از این واقعه تلخ، مشروطه خواهان فراری در چند شهر از جمله گیلان، اصفهان و تبریز به بازسازی نیروهای از دست رفته خود پرداختند و با شکست دادن ارتش دولت مرکزی، تصمیم گرفتند تهران را از وجود پایتخت محمدعلی شاه و عوامل او پاکسازی کنند. مأموریت شورای ملی

شیخ محمد خیابانی 29 ساله در 24 آبان 1391 نماینده مردم تبریز شد و به مجلس دوم رفت. وی در این مجلس به عنوان رهبر و رهبر معنوی حزب دمکرات نقش مؤثر و برجسته ای در تجمع نمایندگان مستقل در برابر ارتدوکسی صدراعظم وقت و اولتیماتوم روسیه یافت.

وی اگرچه در این مجلس و در نطق های خود در صحن علنی مجلس از اعضای فراکسیون دمکرات ایران بود، اما بارها دموکرات ها را پیشتاز پیشرفت و نوسازی در دوران 15 ساله پس از مشروطه خوانده است، اما چنین نبود. رسماً عضو این حزب است.

شکست روسیه از ایران در دومین جنگ طولانی با روسیه و تعیین ضرب الاجل و اولتیماتوم روسیه برای تخلیه هر چه سریعتر مناطق از دست رفته قفقاز توسط دولت ایران، شیخ شیخ خیابانی را بر آن داشت تا در برابر این خواسته شدید تزارها مقاومت کند. روس ها

تزارهای روسیه در اولتیماتوم خود به صدراعظم وقت ایران تأکید کردند: «دولت ایران باید آقای شوستر، خزانه دار و آقای لکوفر را از سمت خود برکنار کند.

دولت ایران باید متعهد شود که مشاوران خارجی را بدون اطلاع و رضایت روسیه و انگلیس استخدام نکند.

هزینه هایی که دولت روسیه برای عملیات نظامی در خاک ایران متحمل می شود باید توسط ایران پرداخت شود.

دولت های روسیه و انگلیس فقط 48 ساعت فرصت دارند تا پاسخ را دریافت کنند و اگر دولت ایران متن اولتیماتوم را نپذیرد و تسلیم نشود، سربازان روس و قزاق ها به سمت قزوین پیش می روند و ایران را اشغال کرده و پولی نمی دهند. تا می شود.”

دعوای مجلس دوم و صدراعظم مشیرالدوله سرانجام باعث شد که شاه قاجار تسلیم اولتیماتوم روسیه شود و مجلس را ببندد. پس از تعطیلی مجلس و دستگیری نمایندگان مخالف اولتیماتوم شیخ عازم بالکان و قفقاز شد، اما چند ماه بعد به تبریز بازگشت. اشغال تبریز توسط روسها، فعالیت شیخ را با مشکل مواجه کرد. او هم چند ماهی کار پدرش را در تبریز راه انداخت و به تجارت مشغول شد.

نماینده مردم تبریز در مجلس دوم پس از انقلاب 1917 روسیه و سرنگونی تزارها و پیروزی بلشویک ها در این کشور، روزنامه تجدد ارگان حزب دمکرات را در فروردین 1296 منتشر کرد. تزارهای ایران در اواخر دهه 1290 باب فضای سیاسی ایران و تمایل شیخ به افزایش فعالیت های سیاسی را باز کردند، بنابراین در اواخر مرداد 1296 از سوی اعضای حزب دمکرات به عنوان رهبر سیاسی حزب انتخاب شد.

منشا شورش

قرارداد 1919 بین میرزا حسن خان وثوق الدوله، نخست وزیر احمدشاه، و ویلیام ناکس دارسی، تاجر انگلیسی که منجر به واگذاری امتیاز استخراج و صادرات نفت و گاز ایران از مسجد سلیمان در 28 ژوئن 2018 شد. 1287. پایین افتاد.

سه روز قبل از اعلام رسمی قیام شیخ، هیئت حزب دمکرات بیانیه ای به زبان های فارسی و فرانسه صادر کرد و به قیام لیبرال های تبریز علیه رفتار ظالمانه و خلاف قانون اساسی حکومت اشاره کرد.

مشیرالدوله، دومین نخست وزیر احمدشاه، با ورود شیخ محمد خیابانی و پنج تن از یارانش به دوره دوم مجلس شورای ملی، موانعی را در راه رسیدن به اهدافش در وجود او و یارانش دید، به همین دلیل تصمیم گرفت تا شیخ از عرصه سیاسی کشور. مهدی قلیخان هدایت معروف به مخبرالسلطنه را که از شخصیت های صالح و ملی و از وزرای کابینه بود به فرمانداری تبریز منصوب کرد تا در این قیام تصمیم بگیرد. مهدی قلی خان نیز مدتی سعی کرد از طریق دوستان شیخ را از مخالفت با دولت مرکزی منصرف کند، اما شیخ خیابانی به او بی اعتنایی کرد. مخبرالسلطنه با میانجیگری بی نتیجه تصمیم به عزل فیزیکی شیخ گرفت.

به همین منظور چند قزاق آموزش دیده را به تبریز فرستاد، اما شیخ به سرعت متوجه اشتباه نخست وزیر شد و علیه دولت قیام کرد و ظرف دو روز ادارات دولتی تبریز را تصرف کرد. زمانی که مهدی قلی خان نتوانست شیخ را برای پایان دادن به شورش از طریق مذاکره قانع کند، با رئیس قزاقستان تبریز، سرهنگ روس، توطئه کرد و نقشه ترور شیخ تبریزی را به اجرا گذاشت. شیخ که هرگز تصور نمی کرد مخبرالسلطنه یکی از مخالفان قرارداد 1919 از پشت به او خنجر بزند، فریب مهدی قلی خان را خورد.

نیروهای قزاق به دستور سرهنگ روس بر ضد مجاهدین تبریز قیام کردند یا آنها را خلع سلاح کردند یا گلویشان را بریدند و اداره تبریز را از اشغال مجاهدین آزاد کردند. قزاق ها به خانه شیخ در تبریز یورش بردند، اما با اطلاع به موقع شیخ، نقشه دستگیری وی خنثی شد. شیخ خیابانی به خانه همسایه خود شیخ حسنعلی میانجی در کنار حیاط پناه برد، اما قزاق های قاجار فردای آن روز مخفیگاه شیخ را یافتند و رهبر آنها اسماعیل قزاق در 12 شهریور 1299 چندین گلوله به شیخ شلیک کرد. جسد در مقر فرماندهی به استاندار آذربایجان منتقل و بدون هیچ تشریفاتی در قبرستان امامزاده سید حمزه تبریز به خاک سپرده شد.

چند ماه پس از شهادت شیخ محمد خیابانی، خانواده وی به تهران مهاجرت کردند و جنازه شیخ را مخفیانه به شهر ری منتقل کردند. احمدشاه به شهادت رسید و به خاک سپرده شد.

منابع:

امیرخیزی، قیام آذربایجان و ستارخان تبریز، ص. 137

محمدتقی بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج 1، ص 138. 1، ص. 49

رحیم نیکبخت، دانشکده تاریخ، دانشگاه تبریز، مصاحبه، خبرگزاری تبریز بیدار، 16 فروردین 1395

کسروی، 18 سال تاریخ آذربایجان، صص. 477، 491، 676 برای متن خطاب خیابان، مجلس، ج. 5، ص. 62، 14 ذیحجه 1329، ص. دو

بادامچی، شیخ محمد خیابانی، در سیره و افعال شیخ محمد خیابانی، ص 138. 23، آذری، قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز، صص. 10، 24 و 91

انتهای پیام